Higiena w pasiece

HIGIENA W PASIECE

 Higiena w pasiece polega na unikaniu wszystkiego co sprzyja rozwojowi chorób pszczelich i zapobiega zarażaniu się pszczół. Obejmuje ona całokształt warunków, które należy przestrzegać, aby utrzymywać rodziny pszczele w dobrym stanie zdrowia. 

Wiele pszczelarzy za higienę w pasiece uważa warunki, które musi zachować podczas miodobrania, ale nie zdaje sobie sprawy, że zdrowotność pszczół zależy od tego, w jakim środowisku przebywa dana rodzina. Pszczoły dbają o czystość, każda komórka przed zaczerwienieniem jest czyszczona, można też zauważyć martwe zabalsamowane stworzenia, które były uśmiercone przez pszczoły, lecz zbyt wielkie by je wynieść poza ul.  Niektórzy pszczelarze są przekonani, że do zimowli najlepsze są stare, czarne plastry, gdyż są cieplejsze, ale nie zdają sobie sprawy, że takie plastry to przede wszystkim siedlisko chorób i bakterii. Wymiana plastrów w takich pasiekach jest bardzo powolna i na małą skalę – tylko 2-3 ramki węzy na sezon, a czasem w ogóle. Tacy pszczelarze tłumaczą swoje działanie tym, że do budowy plastrów pszczoły zużywają miód.Niestety, takie pasieki są siedliskiem chorób w okolicy. Mimo że tacy pszczelarze chcą mieć zdrowe pszczoły i praca przy nich sprawia im radość i satysfakcję, to przez niewiedzę zamiast cieszyć się zdrowymi, silnymi pszczołami, mają wiele strat w postaci osypanych rodzin. Zwalczanie przez nich chorób w pasiece jest mało efektowne przez nie stosowanie higieny w ulu i jego otoczeniu.
Najważniejsza jest coroczna wymiana plastrów – pszczoły powinny zimować na plastrach wybudowanych w bieżącym sezonie. Nieprawdą jest to, że pszczoły budując plastry uszczuplają zbiory miodu, gdyż każda pszczoła od 12 do 18 dnia wypaca wosk w postaci łuseczek, które stanowią budulec na plastry, bądź „przepadają” i pszczelarz traci wosk i miód, który musiały spożyć. Racjonalne jest zatem dodawanie ramek węzy w celu budowy plastrów.
Kolejną rzeczą, która jest poważną sprawą, to bakterie i pasożyty, które są na czarnych ramkach, wielokrotnie przeczerwionych. Wymieniając je redukujemy i eliminujemy ze środowiska ula  pierwotniaki, które są groźne wówczas, gdy rodzina ma osłabioną odporność czy przez warrozę czy też przedłużającą się zimowlę. 

Takie ramki stają się bombą biologiczną z opóźnionym zapłonem. 

 Ramki nienadające się do dalszej pracy w ulu .

Ramka odbudowana z węzy .

W swojej pasiece w sezonie staram się, by każda rodzina odbudowała 8-10 ramek węzy, którą dokładam od wiosny. Korzyści z takiej wymiany plastrów są ogromne, np. redukują bakterie w ulu , nie wygryzają się karłowate pszczoły , wielokrotnie przeczerwione plastry, gdzie pozostaje resztka kokonu po wygryzających się pszczołach powodują, że pszczoły mają mniejsze wole, przez co są mniej miodne , brak marnotractwa wosku przez pszczoły, ograniczenie nastroju rojowego w okresie największego rozwoju rodzin.
Pszczoła oczyszcza ul i plastry w sposób mechaniczny, częściowo biologiczny stosując kit pszczeli, ale takie naturalne środki nie zawsze są skuteczne. Na rynku jest wiele preparatów dezynfekujących sprzęt czy ule, które warto stosować i cieszyć się zdrowymi i silnymi rodzinami. W literaturze jest opisane wiele czynników, które dotyczą wymiany plastrów, wielkości czy też fizjologi pszczół, ale niewielu pszczelarzy zdaje sobie sprawę, że pszczoły choć dbają o czystość, to nie są w stanie oczyścić starych plastrów z tych chorobotwórczych mikroorganizmów.

Higiena pracy w pasiece to stosowanie właściwej odzieży do pracy i odkażanie narzędzi. Ubranie robocze uszyte z jasnego materiału, wyprać, wygotować i wyprasować gorącym żelazkiem. Myjemy ręce przed przystąpieniem do przeglądu rodzin. Skoro w ulu stwierdzamy chorobę myjemy ręce przed i po przeglądzie i stosujemy płyn odkażający. Narzędzia stosowane przy przeglądzie oczyszcza się spirytusem skażonym ,narzędzia metalowe odkażamy przez opalenie płomieniem spirytusu.
Silne nagrzewanie się uli w czasie upałów letnich sprzyja rozwojowi niektórych chorób pszczół, np. kiślicy czy zgnilca złośliwego. Te choroby rozwijają się bowiem intensywnie latem. Z tych względów pasieczysko powinno być lekko ocienione, obsiane trawą. Ule powinny stać pod drzewami. Placyki przed ulami dobrze jest wybetonować, aby móc kontrolować i zauważyć chore i martwe pszczoły oraz wyrzucany przez pszczoły czerw. Na pasieczysku nie mogą walać się ramki z woszczyną, kawałki suszu. W pracowni pasiecznej należy utrzymywać ład i porządek. Susz przechowywać w szczelnych torbach lub ubijać w twarde kule. Zapobiega to rozwojowi motylicy i rozwlekaniu zarazków przez dostające się tam pszczoły. Ule w pasiece powinno się rozstawiać w dużych odstępach (nie mniej niż 2-3 m). Ule pomalowane na różne kolory (np. żółty, niebieski, ciemnoczerwony) zmniejszą możliwość błądzenia pszczół. Rodziny podejrzane o chorobę oznacza się i jeżeli to możliwe wywozi w inne miejsce, aby odizolować je od zdrowych rodzin. Próbki z rodzin podejrzanych o chorobę wysyła się do laboratorium.
Ule powinny być w dobrym stanie i zapewnić pszczołom dobrą wentylację. Nieszczelne daszki uli sprzyjają zawilgoceniom gniazda, a szpary w ścianach ułatwiają szkodnikom i pasożytom wejście do gniazda. Dennice uli na wiosnę należy dokładnie oczyścić, zaś górne beleczki ramek i ścieśniacze gniazda umyć i oczyścić z kitu. Po zimie, przy stwierdzeniu biegunki, pszczoły należy przenieść do innego ula, zaś wnętrze tego ula i ramki oskrobać i wyszorować stosując roztwór formaliny (4%). Przy wprowadzaniu do pasieki obcych rojów, gdy w okolicy występuje choroba zakaźna, należy postępować bardzo ostrożnie. Taki osadzony rój przetrzymać do końca sezonu w oddaleniu od pasieki.
Pszczoły mogą pobierać na wiosnę wodę z zanieczyszczonych kałuż lub gnojówek. Przynoszą tym do ula różne drobnoustroje, np. zarazki paratyfusu. Stąd niezbędne jest w pasiece czysto utrzymane poidło. Stosuje się poidła z wodą spływającą na deskę. 

Poidło pasieczne .

Pszczoły na karmazycie i mchu pobierające wodę .

Do zimy powinno się pozostawiać tylko silne rodziny, dobrze zaopatrzone w pokarm i pierzgę, z młodymi matkami z danego roku lub jednorocznymi. Potomstwo starych matek jest bowiem mniej odporne na choroby i niesprzyjające warunki zimowli. Matki powinny pochodzić z rodzin całkowicie zdrowych, odznaczających się wysoką wydajnością. Matki mogą bowiem przekazywać potomstwu skłonności do pewnych chorób zakaźnych. Wskazane jest, aby co 2-3 lata przeprowadzić wymianę matek przez sprowadzenie ich z pasiek hodowlanych i zarodowych. W ciągu całego sezonu pszczołom należy zapewnić i zaopatrzyć w zapasy pokarmu i pyłku. Zapobiega to przed kiślicą. Nie należy zimować pszczół na miodzie spadziowym, który ma duże ilości błonnika wywołującego biegunkę. Dobrym pokarmem na zimę jest miód nektarowy z wiosny lub czysty cukier.
Odkażanie całkowite w pasiece następuje wówczas, gdy 1 rodzina lub więcej zarażone zostały chorobami zaraźliwymi, tj. kiślica lub zgnilec złośliwy. W takiej sytuacji odkażeniu podlegają ule, sprzęt, woszczyna i wszystkie przedmioty, które miały styczność z zarażonymi pszczołami. Należy doprowadzić tym do całkowitego wytępienia zarazków chorobotwórczych. Stosujemy dwa rodzaje odkażania: zapobiegawcze - w celu niedopuszczenia do zarażenia pasiek  lub wyniszczające - w celu gruntownego zniszczenia zarazków w pasiece . Zapobiegawczo odkażamy po kolei wszystkie ule, odkażamy narzędzia, odzież, ramki itp. Wyniszczająco - przez opalanie wnętrz ula, mycie sodą kaustyczną, lizolem i kwasem octowym.

Wypalanie ula .

Odkażać możemy ule drewniane i wykonane ze styropianu czy poliurytanu. Te ostatnie niektórymi tylko środkami. Przy zgnilcu złośliwym należy spalić maty słomiane, płótna, słomę i inny wymienny sprzęt stosowany przy ociepleniu ula. Wnętrze ula należy oskrobać z kitu, przy użyciu lampy gazowej płomieniem dokładnie wypalić. Przy gruntownym odkażaniu wypalić warstwę wnętrz ula i doprowadzić do jej zwęglenia. Następnie, przy użyciu sody kaustycznej dokładnie szorujemy i myjemy wnętrze ula gorącym roztworem. (Ule wykonane z styropianu lub poliurytanu nie mogą być opalane ). Ul taki suszy się na słońcu i maluje. Ramki stare i skażone należy spalić. Przy chorobie zarodnikowcowej oskrobane wnętrze ula odkazić przez kilkakrotne wytarcie szmatką zwilżoną stężonym kwasem octowym bądź mrówkowym. Należy pamiętać, aby postępować ostrożnie, chroniąc ręce i drogi oddechowe.
Miodarkę należy odkazić przez kilkakrotne wymycie gorącym roztworem sody i wypłukanie kilkakrotnie gorącą wodą.
Plastry odkażamy jeśli pochodzą z pni chorych na kiślicę i chorobę zarodnikowcową. Nie jest to możliwe w przypadku istnienia zgnilca złośliwego. Przy kiślicy plastry z martwym czerwiem należy spalić. Odkażamy pozostałe plastry. Miód w plastrach należy odwirować. Pierzgę usunąć przez namoczenie ich w 2% roztworze sody i odwirowanie w miodarce. Następnie komórki tych plastrów napełniamy 2% roztworem chinozolu i zanurzamy na 10 minut w tym roztworze. Chinozol usuwamy przez odwirowanie plastrów i wysuszenie. Plastry te poddaje się działaniu par kwasu octowego w temperaturze wyższej od 15°C przez 7 dni. Miód i pierzga w tak odkażonych plastrach nie wykazują szkodliwych właściwości po ich wstawieniu do rodziny pszczelej. Odkażanie to prowadzi się na wolnym powietrzu, bowiem pary kwasu octowego są szkodliwe dla ludzi.
Gruntowne odkażanie pasieki należy przeprowadzić w przypadku wystąpienia zgnilca złośliwego i ostrej formy kiślicy. Należy przesiedlić rodziny do czystych uli. Miodu z zarażonych pszczół nie wolno używać do podkarmiania pszczół. Można go spożytkować w gospodarstwie domowym do wypieków. Odkażanie uli i sprzętu należy przeprowadzić bardzo skrupulatnie (opisano wyżej). Wszystkie części wyposażenia uli, które nie mogą być odkażane – spalić. Wykopać dość głęboki dół. Tam myć ręce i wylewać używane płyny i roztwory do odkażania uli i sprzętu. Dół starannie zasypać. Przed wylotkami uli, na pasiece polać świeżo gaszonym wapniem i przekopać.
Stosuje się następujące środki odkażające: spirytus skażony, kwas karbolowy, formalinę, chinozyl, kwas octowy, sodę kaustyczną i świeżo gaszone wapno.

Soda kaustyczna .

 Spirytus używa się do zmywania rąk i narzędzi z kitu pszczelego oraz do opalania metalowych narzędzi używanych przy pracy w pasiece. Kwas karbolowy (fenol) wpływa uśmierzająco na pszczoły. Używany przy przeglądach szczególnie złośliwych rodzin. Służy także do odkażania rąk oraz drobnego sprzętu metolowego. Używany w postaci 1% roztworu. Formalina (40% roztwór formaldehydu płynnego) używana w postaci 4% roztworu do odkażania plastrów przy chorobie zarodnikowcowej. W tej postaci używana także do mycia wnętrz ula zanieczyszczonego odchodami pszczół chorych na biegunkę. Chinozyl używany w postaci 2% roztworu do odkażania plastrów przy kiślicy oraz do odkażania rąk. Lodowaty kwas octowy w postaci stężonej (98%) używany jest przy chorobie zarodnikowcowej. Plastry poddaje się działaniu par kwasu. Sam kwas stosuje się do odkażania wnętrz ula. Odkaża się parami także maty i poduszki. Jest on silnie żrący, działa niekorzystnie na błony śluzowe. Należy obchodzić się z nim ostrożnie. Świeżo gaszone wapno w postaci 10% roztworu używane jest do odkażania pasieczyska . Przyrządza się go gasząc 1 kg wapna 1 litrem wody i dodając jeszcze 8 litrów wody. Wapno należy zalać wodą, a nie odwrotnie. Można bowiem ulec poparzeniu przez rozpryskanie się gorącej wody.

 Przestrzeganie higieny w pasiece jest bardzo ważną rzeczą, którą każdy pszczelarz powinien przestrzegać bez względu na ilość posiadanych pni czy też typ pasieki .