Wosk pszczeli jako wartościowy produkt pszczeli

WOSK PSZCZELI JAKO WARTOŚCIOWY PRODUKT PSZCZELI

Wosk jest najczystszym produktem naturalnym obok propolisu, pyłku i miodu.

Wosk jest wydzieliną gruczołów zlokalizowanych na brzusznej stronie pszczoły robotnicy. Wosk płynny wydostaje się za pomocą kanalików na powierzchni oskórka i zastyga w nim w postaci białych cienkich łusek.

Organizm pszczoły wytwarza wosk z węglowodanów. Największy rozwój gruczołów woskowych u pszczół przypada na okres od 12 do 18 dnia jej życia. Zdarzają się przypadki, kiedy zapotrzebowanie rodziny pszczelej na wosk jest duże oraz występują optymalne warunki (np. spory dopływ nektaru), do produkcji wosku mogą być zdolne robotnice nieco młodsze i nieco starsze.

Plastry zazwyczaj zbudowane są ze świeżego wosku, ale wczesną wiosną do budowy używany jest wosku z domieszka ze starej woszczyzny. Jedna łuska woskowa waży przeciętnie od 0,0008 do 0,002 g. Na 1kg wosku potrzeba jest około miliona łuseczek.

1 kg pszczół może wydzielić 0,5 kg wosku, na co zużywa ok. 1,8 kg miodu.

Na zbudowanie jednej komórki pszczelej rodzina pszczela zużywa około 13 mg wosku, czyli około 50 łuseczek woskowych, a na komórkę trutową 29-30 mg, czyli od 112 do 120 łuseczek woskowych .

Z wosku pszczelego robi się węzę . Węza to arkusz ,  z przetopionego wosku pszczelego, z naznaczonym zarysem komórek, podawany pszczołom w ramce do ula, w celu ułatwienia im budowy plastrów oraz sterowania miejscem budowy plastrów i wielkością budowanych komórek.

Węza z naznaczonym zarysem komórek

Właściwości fizyczne i chemiczne wosku

Wosk to ciało stałe o drobnokrystalicznym, matowym przełomie charakteryzującym się słanym zapachem miodowym. Pomimo łamliwości dają się ugniatać plastycznie pod palcami. Barwa wosku jest zróżnicowana, od białej do odcienia zielonkawego i ciemnobrązowego. Barwa wosku zależy od barwników, które migrują do niego z kitu pszczelego oraz pyłku niektórych gatunków roślin. Zapach wosku kształtują rośliny, z których pszczoły pobierały nektar.

Wosk stanowi mieszaninę kwasów, hydroksykwasów, alkoholi jednohydroksylowych i dwuhudroksylowych (diole), estrów i węglowodorów.

W wosku występują następujące kwasy i alkohole:

• kwas palmitynowy
• kwas cerotynowy
• kwas melisowy
• alkohol berylowy
• alkohol mirycylowy

Wosk bogaty jest w substancje zapachowe (estry kwasu octowego, masłowego oraz walerianowego) oraz żółty barwnik- chryzynę, która łącząc się z metalami (glin, żelazo, miedź) daje barwne związki.

Zafałszowanie wosku

    Do najczęstszych zafałszowań wosku dochodzi poprzez zmieszanie go z parafiną, cerezyną oraz stearyna, jako tańszymi produktami. Zafałszowanie ze względu na zmianę barwy, zapachu i przyczepności łatwo wykryć organoleptyczne. Temperatura topnienia wosku pszczelego to około 63-73 st. C  (w zależności od składu).

Wytapianie wosku

Jednym z sposobów przetopu wosku z plastrów pszczelich jest topiarka słoneczna ,w topiarce słonecznej należy wytapiać jasne plastry, odsklepiny oraz wosk z tzw. dzikiej budowy.

 

 Dzika zabudowa

 Podczas słonecznej pogody promieniowanie słoneczne przenika przez szybę poliwęglanową i nagrzewa wnętrze topiarki słonecznej. Działa zarówno bezpośrednio jak i jest odbijane od wewnętrznej strony pokrywy, która pełni funkcję lustra. Blachy pochłaniaczy ciepła nagrzewają się do temperatury ok. 150°C, wypromieniowując to ciepło na metalową obudowę komory. Plastry nagrzewają się do temperatury ok. 120°C, co powoduje topienie się woszczyny. Uzyskany wosk jest krystaliczny i wybielony. Jest to najtańszy sposób topienia wosku - wykorzystuje energię słoneczną.

 Topiarka słoneczna

Ze starych plastrów, które zostały wycofane z gniazd, najczęściej wyciska się wosk przy pomocy prasy, prasa do wosku, która wytapia wosk na sucho, poprzez podgrzewanie suszu spiralą elektryczną wmontowaną w dno topiarki. Po jej nagrzaniu , susz stopniowo ściska się pokrywą, używając pokrętła śruby lub lewarka.

 W zboinach po prasach i po gotowaniu pozostaje od 18 do 54% wosku, co jest ewidentna startą wosku.

 Topiarka elektryczna Tomer

 Bardzo dobre topiarki parowe z dużym naciskiem tłoka i dobrym przenikaniu pary przez ładunek również nie wykorzystają w całości wosku, zastaje go do 23%. Topiarka parowa to urządzenie, w którym susz poddaje się w zamkniętym naczyniu działaniu pary wodnej i zwiększonego ciśnienia.

 Topiarka parowa

Wosk po wydobyciu należy oczyścić, klarować, dzięki czemu przez długie lata nie ulega zepsuciu. Woszczyzna z kolie nie powinna być długo przechowywana, ponieważ może zostać zaatakowana i zniszczona przez motylicę.

Aby jakość wosku była jak najwyższa pamiętać należy, aby podczas wytopu jak i klarowania:

• stosować pojemniki ze stali nierdzewnej lub emaliowane. Płynny wosk na skutek kontaktu z takimi metalami jak żelazo, miedź, aluminium lub cynk zmienia barwę, co jest zjawiskiem niepożądanym i dyskwalifikującym
• stosować wyłącznie miękką wodę, co zapobiegnie tworzeniu się emulsji wodnej.

 Wytopiony wosk pszczeli

Uszlachetnianie wosku

Wosk o niejednolitej, ziarnistej strukturze oraz barwie (zbyt ciemnej) przystępuje się do uszlachetnia produktu, na które składa się:

• klarowanie
• bielenie

Klarowanie stosuje się w przypadki obecności niejednolitych kręgów wosku. Należy je ponownie rozpuścić w naczyniu walcowatym czystym z niewielką ilością wody i wstawia się to specjalnego termosu. Po upływie 30 minut należy zebrać z powierzchni szumowinę a następnie przykryć i zaizolować od góry. Klarowanie przebiega około 48 godzin, po czym wyjmuje się kręgi wosku, które powinny być jednorodne i  czyste.

Bielenie przeprowadza się na wosku, który przeznaczony jest do celów farmaceutycznych oraz kosmetycznych. Najczęściej bielenie jest wykonywanie na woskach wyekstrahowanych, które mają ciemną barwę. Wosk może być bielony w słońcu lub metodami chemicznymi. Bielenie na słońcu polega na precyzyjnym rozdrobnieniu wosku a następnie wylaniu cienkich a dużych płytek i wystawienie na bezpośrednie działanie promienia słonecznych w czystym i zacisznym miejscu. Po rozjaśnieniu warstwy górnej wosk poddaje się przetopieniu na następnie ponownemu wystawieniu na promienie słoneczne. Proces ten jest powtarzany aż do skutku. Aby przyspieszyć proces bielenie nakrapia się wosk wodą.

Chemiczne bielenie wosku przeprowadza się przy użyciu wody utlenionej (H₂O₂). Rozdrobniony wosk zanurzany jest w 3% roztworze perhydrolu na 24-28 godzin a następnie dodaje się boraksu i ciecz z woskiem ogrzewa do temperatury 50°C, utrzymując tę temperaturę przez 12 godzin. Po upływie tego czasu całość schładza się a po upływie 24 godzin ponownie podgrzewa do temperatury 50°C przez 8 godzin. Po ponownym schłodzenie, wosk przepłukuje się wodą destylowaną, w naczyniach emaliowych ze względu na brak reakcji kwasu z naczyniem. Wosk staje się cięższy o jaśniejszym zabarwieniu, jednocześnie zanika charakterystyczny zapach wosku.

Wosku używa się do wyrobu świec oraz jako substancję impregnująca drewno, płótno, papier oraz jako spoiwo do farb malarskich (gatunkowo najlepszych).
W przemyśle farmaceutycznym wykorzystywany jest jako dodatek do maści i plastrów, w kosmetyce do wyrobu kremów, pomadek do ust, kredek, szminek, do depilacji ,szamponów, mydeł, balsamów itp, a także w przemyśle włókienniczym do impregnacji nici itp.

 Świece z wosku pszczelego

Część pszczelarzy nie odzyskuje wosku pszczelego , co jest błędem i prowadzi to do zmniejszenia się naturalnych zasobów tego surowca , koszt  wosku pszczelego wacha się na poziomie 20 - 25zł za 1kg w zależności od jakości , po przeróbce koszt kilograma węzy to około 35 - 45zł za kilogram .